Tết ông Táo là một trong những ngày lễ quan trọng trong văn hóa tín ngưỡng của người Việt Nam. Theo quan niệm dân gian, vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, ông Táo sẽ cưỡi cá chép lên chầu trời để báo cáo Ngọc Hoàng về công lao và tội lỗi của gia chủ trong năm qua. Vì vậy, vào ngày này, các gia đình thường chuẩn bị mâm cúng ông Táo thật chu đáo để tiễn ông Táo về trời và cầu mong một năm mới an lành, may mắn. Cùng Co.op Online tìm hiểu mâm cúng ông Táo đơn giản gồm những gì trong bài viết này nhé!
Chuẩn bị lễ vật cúng ông Táo
Mũ của ông Công được phân thành ba loại khác nhau: hai chiếc dành cho nam giới và một chiếc dành cho phụ nữ. Trong đó, mũ ông Táo được trang bị hai chiếc cánh chuồn, trong khi mũ của bà Táo lại không có cánh chuồn. Nhiều người thường chỉ cúng một chiếc mũ ông Công (với hai cánh chuồn) để biểu tượng hóa.
Còn về cá chép, nó đại diện cho phương tiện di chuyển của ông Công và bà Táo. Có thể sử dụng cá chép làm từ giấy hoặc cá chép thật. Tại miền Bắc, người ta thường còn cúng một con cá chép sống đặt trong chậu nước, ý truyền đạt ý “cá chép hóa rồng”. Ngược lại, ở miền Nam, việc sử dụng cá chép giấy được ưa chuộng hơn.
Bên cạnh đó, trong lễ cúng, người ta thường đặt tiền vàng, một chiếc áo, và một đôi hia bằng giấy. Các vật phẩm này được coi là biểu tượng của sự may mắn, sự thịnh vượng và sự bền vững trong năm mới.
Màu sắc của mũ, áo và hia cúng ông Táo cũng thay đổi theo từng năm phụ thuộc vào ngũ hành như sau:
- Năm hành kim sẽ cúng mũ, áo và hia màu vàng
- Năm hành mộc sẽ cúng mũ, áo và hia màu trắng
- Năm hành thủy sẽ cúng mũ, áo và hia màu xanh
- Năm hành hỏa sẽ cúng mũ, áo và hia màu đỏ
- Năm hành thổ sẽ cúng mũ, áo và hia màu đen
Gia đình có trẻ con thường cúng Táo Quân bằng việc đặt một con gà cồ mới tập gáy. Họ mong muốn nhờ Táo Quân xin ơn phúc từ Ngọc Hoàng Thượng Đế cho đứa trẻ phát triển với nhiều nghị lực, thông minh và sinh khí hiên ngang như con gà cồ.
Thời gian cúng ông Táo
Các chuyên gia phong thủy khuyến khích lễ cúng ông Táo trước khi ông Công ông Táo bay về trời (trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp). Gia đình có thể linh hoạt cúng vào trưa, tối ngày 22 tháng Chạp hoặc sáng ngày 23 tháng Chạp, tùy theo thời gian thuận lợi. Quan trọng nhất là tạo không khí tâm linh và trang nghiêm trong lễ cúng để mang lại may mắn và tài lộc cho năm mới.
Sau lễ cúng, thắp hương và khấn vái, chờ hương tàn, thêm một tuần hương, sau đó lễ tạ. Sau đó, hóa vàng ông Táo, rồi thả cá chép vào nước, đánh dấu sự kính trọng và tri ân.
Mâm cúng ông Công ông Táo miền Bắc
Ở miền Bắc, việc bày mâm cúng ông Táo về trời thường diễn ra từ khoảng 20 tháng Chạp và cuối cùng là trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp. Theo quan niệm của người dân miền Bắc, sau thời điểm này, ông Táo đã trở về chầu trời.
Lễ cúng ông Táo ở địa phương này thường bao gồm các vật phẩm như vàng mã, cá chép, bộ mũ, áo của các Táo và đôi khi thậm chí là xôi, chè, hoặc mâm cơm cúng với đủ các món như gà luộc, canh măng, thịt đông, hành muối…
Điều làm nổi bật sự đặc biệt trong lễ cúng ở miền Bắc so với hai miền còn lại chính là việc luôn cúng cá chép sống hoặc cá chép giấy, với số lượng thay đổi tùy thuộc vào truyền thống của mỗi gia đình. Cá chép sống sau khi cúng thường được thả vào sông hoặc suối để biểu trưng cho sự phóng sinh, trong khi cá chép giấy thì sau lễ cúng sẽ được đốt cháy.
Ngày cúng ông Táo là dịp để nhiều gia đình thực hiện các công việc như đốt chân nhang cũ, lau chùi bát hương và dọn dẹp bàn thờ để chuẩn bị đón chào năm mới. Điều này được coi là một phần quan trọng của chuẩn bị tâm linh và vật chất để bước sang năm mới một cách trọn vẹn.
Mâm cúng ông Táo miền Trung
Người miền Trung cúng ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp. Lễ trang trí trọng thể, thay cát mới trong lư hương, lau dọn bàn thờ. Mâm cúng không có áo mũ vàng, thay vào đó là con ngựa bằng giấy và đốt vàng mã. Sau lễ, đưa tượng 3 Táo quân cũ ra, rước tượng mới vào để bắt đầu năm mới. Ở Huế, nhiều gia đình dựng cây nêu, cúng ông Táo vào chiều 30 Tết và an vị mới vào mùng 1 Tết.
Mâm cúng ông Táo miền Nam
Ở miền Nam, việc bày mâm cúng ông Táo thường diễn ra trong khoảng thời gian từ 20 giờ đến 23 giờ vào ngày 23 tháng Chạp, tập trung vào buổi tối. Lúc này, công việc nấu nướng trong bếp đã kết thúc, nhằm tránh gây phiền hà cho các linh hồn táo. Mâm cúng ông Táo miền Nam đặc trưng bởi sự đa dạng của các món ăn như thịt heo luộc, gà luộc, xôi, trái cây, cùng với đậu phộng, kẹo vừng và bộ “cò bay, ngựa chạy”.
Có một điểm khác biệt đáng chú ý so với miền Bắc là ở miền Nam không có việc cúng cá chép và không cúng mũ áo thờ. Trong lễ cúng ông Táo, người miền Nam tập trung vào các món ăn chủ đạo và không thực hiện các nghi lễ khác như cúng cá chép hay mũ áo thờ. Điều này tạo nên sự đặc sắc và phong cách riêng biệt trong việc thực hiện nghi thức cúng ông Táo giữa hai miền Việt Nam.
Như vậy, mâm cúng ông Táo là một nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Dù mâm cúng ông Táo mỗi miền có sự khác nhau tuy nhiên đều thể hiện sự thành kính của gia chủ đối với ông Táo, cầu mong ông Táo phù hộ cho gia đình trong năm mới được bình an, may mắn, tài lộc.
