Tết Nguyên Đán không chỉ là dịp sum vầy của con cháu mà còn là thời điểm quan trọng để bày tỏ lòng biết ơn với tổ tiên. Vậy tại sao phải cúng ông bà ngày Tết? Đây không chỉ là một nghi lễ truyền thống mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về tâm linh, văn hóa và đạo lý uống nước nhớ nguồn. Cùng tìm hiểu ý nghĩa của việc cúng ông bà trong những ngày đầu năm để hiểu rõ hơn về phong tục này.

Tín ngưỡng thờ cúng ông bà tổ tiên ngày Tết là gì?

Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên là một quan niệm sâu sắc về mối quan hệ giữa thế giới vô hình của các linh hồn ông bà tổ tiên và thế giới hiện thực của con cháu. Theo đó, người Việt Nam và nhiều dân tộc khác tin rằng tổ tiên, mặc dù đã khuất, vẫn luôn giám sát và quan tâm đến hành động của con cháu, từ đó sẽ ban phước hoặc trừng phạt tùy vào việc làm đúng hay sai của họ.

Trong mỗi gia đình Việt, không khó để tìm thấy một bàn thờ ông bà tổ tiên, dù lớn hay nhỏ tùy thuộc vào điều kiện của từng nhà. Dẫu vậy, dù ở quy mô nào, một bàn thờ tổ tiên ít nhất cũng phải có ảnh thờ của người đã khuất, lư hương và nhang. Đây là những yếu tố cơ bản và không thể thiếu, phản ánh niềm tin của gia đình vào tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên.

Ý nghĩa của việc thờ cúng ông bà ngày Tết

Tôn kính tổ tiên

Với người Việt, thờ cúng tổ tiên là cách thể hiện lòng biết ơn và tri ân thế hệ trước. Phong tục này gắn liền với quan niệm rằng thành công, hạnh phúc hiện tại có được nhờ sự hy sinh của tổ tiên. Đặc biệt vào dịp Tết, lễ cúng không chỉ bày tỏ lòng kính trọng mà còn gửi gắm mong ước một năm mới bình an. Người Việt tin rằng tổ tiên dù đã khuất vẫn luôn dõi theo, phù hộ con cháu. Vì vậy, Tết là dịp để gia đình mời ông bà, tổ tiên về sum vầy, đón nhận phúc lộc đầu năm.

Giữ gìn truyền thống văn hóa

Việc thờ cúng ông bà không chỉ là một phong tục lâu đời mà còn giúp lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Qua những nghi lễ như dâng hương, cúng mâm cơm ngày Tết, thế hệ trẻ có cơ hội hiểu và trân trọng hơn những giá trị truyền thống.

Thể hiện sự đoàn kết gia đình

Tết Nguyên Đán là dịp để gia đình quây quần bên nhau, là thời gian để các thế hệ nối tiếp gặp gỡ, trò chuyện và sẻ chia. Trong không gian trang nghiêm của bàn thờ tổ tiên, mọi người cùng nhau chuẩn bị lễ vật và thắp nén hương tưởng nhớ. Lễ nghi này không chỉ giúp thế hệ sau hiểu thêm về lịch sử gia đình mà còn là dịp nhắc nhở các thế hệ trẻ về truyền thống “uống nước nhớ nguồn.

Cầu mong một năm mới tốt đẹp

Người Việt tin rằng Tết Nguyên Đán là dịp để khởi đầu một năm mới đầy hứa hẹn và nếu được tổ tiên ban phước, mọi việc trong năm sẽ suôn sẻ, thuận lợi. Vì thế, mâm cúng dâng lên tổ tiên vào dịp Tết không chỉ thể hiện lòng thành kính, mà còn là lời chúc mong muốn một năm mới an lành, sức khỏe dồi dào và thịnh vượng.

Các thời điểm cúng ông bà ngày Tết

Cúng rước ông bà

Lễ rước ông bà mang ý nghĩa tâm linh, giúp gia đình tưởng nhớ người thân đã khuất. Nghi lễ này thường được thực hiện vào trưa hoặc chiều 30 Tết, sau khi thăm viếng và trang trí mộ tổ tiên.

Nếu cúng vào trưa 30 mà không đi tảo mộ, bài khấn cần ghi rõ tên tổ tiên. Ngược lại, nếu đã đi tảo mộ, chỉ cần thắp hương, khấn mời gia tiên về sum vầy.

Mâm cúng tương tự mâm cơm Tết, gồm canh bóng, thịt kho, bánh chưng, giò chả, kèm thêm món xào hoặc gỏi để thêm đa dạng.

Lễ cúng đêm giao thừa

Lễ cúng giao thừa là một trong những nghi lễ quan trọng nhất trong Tết Nguyên Đán của người Việt, diễn ra vào nửa đêm 30 Tết, chào đón năm mới. Đây là khoảnh khắc đất trời giao thoa, mang đậm ý nghĩa và cảm xúc. Lễ cúng giao thừa thường phức tạp hơn các ngày lễ Tết khác, với hai mâm cúng cần chuẩn bị, một trong nhà và một ngoài trời.

• Mâm cúng ngoài trời: Cần chuẩn bị các món như bánh, chè, xôi, bánh chưng và trái cây tươi, hoa cúc, muối gạo, được bày trang trọng ngoài cửa nhà vào ngày 30 Tết.
• Mâm cúng trong nhà: Thường đặt dưới bàn thờ gia tiên, gồm gà luộc, bánh chưng và các món đặc trưng của từng miền như canh bóng, thịt kho hột vịt, thịt ngâm mắm, nem công, chả phượng.

Cúng tân niên

Theo truyền thống, các lễ cúng Tết thường kiêng sát sinh, vì vậy gà cúng và nguyên liệu nấu ăn thường được chuẩn bị từ đêm 30. Mâm cơm cúng đầu năm được chuẩn bị tươm tất, thể hiện mong muốn một năm mới đầy đủ, viên mãn và hạnh phúc. Lễ cúng tân niên thường được thực hiện vào sáng mùng 1, bỏ qua cúng chiều. Mâm cúng Tết rất đa dạng, tùy theo vùng miền, sẽ có những món ăn đặc trưng riêng.

Mâm cơm cúng tân niên ba miền có sự khác biệt rõ rệt:

• Miền Bắc: Canh bóng, dưa hành, chả lụa, chả giò, gà luộc, bánh chưng, xôi.
• Miền Trung: Thịt heo ngâm mắm, nem chua, nem công, chả phượng thay cho canh bóng và chả giò.
• Miền Nam: Thịt kho hột vịt, bánh tét, canh khổ qua, rau xào.

Cúng Châu điện, Tịch điện

Lễ cúng chiêu điện và tịch điện là dịp mời ông bà tổ tiên ăn cùng con cháu. Chiêu điện cúng vào buổi sáng, mời ông bà dậy ăn, còn tịch điện cúng vào buổi chiều, mời ông bà đi ngủ. Đây là cách thể hiện lòng hiếu kính và tôn trọng đối với tổ tiên sau khi mời về ăn Tết.

Cúng tiễn chân gia tiên, cúng hóa vàng

Lễ tiễn ông bà là một nghi lễ truyền thống của người Việt, thường diễn ra từ mùng 3 đến mùng 7 tháng Giêng. Tuy nhiên, nhiều gia đình hiện nay cúng vào mùng 3, hoặc sớm hơn, vào mùng 2 nếu có kế hoạch đi du lịch. Mâm cúng tiễn ông bà không cầu kỳ như cúng mùng 1 nhưng vẫn phải thực hiện trang nghiêm.

Vào ngày này, con cháu đốt giấy tiền vàng bạc để cầu chúc ông bà có đầy đủ tiền tài trong năm mới, thể hiện lòng tri ân và sự kính trọng. Do trong Tết đã ăn nhiều món dầu mỡ, nên mâm cúng thường chọn các món thanh đạm từ rau củ hoặc món chay.

Những lưu ý khi cúng ông bà vào ngày Tết

Việc cúng gia tiên ngày Tết là truyền thống quan trọng để bày tỏ lòng biết ơn và cầu mong một năm mới an lành. Để nghi lễ diễn ra trang nghiêm và trọn vẹn, bạn cần lưu ý những điểm sau:

Trang phục

• Nên mặc trang phục lịch sự, kín đáo, thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên.
• Tránh trang phục quá ngắn, hở hang hoặc màu sắc quá sặc sỡ, lòe loẹt.
• Nếu có áo dài truyền thống, đây là lựa chọn phù hợp để thể hiện sự trang nghiêm.

Tâm trạng

• Khi cúng, cần giữ tâm trạng thanh tịnh, thành kính, tránh cười đùa hay nói chuyện ồn ào.
• Tránh nóng giận, cáu gắt hoặc có những suy nghĩ tiêu cực khi thực hiện nghi lễ.
• Khi khấn vái, nên nói những lời chân thành, thể hiện lòng biết ơn và mong cầu điều tốt đẹp.

Vệ sinh

• Bàn thờ cần được lau dọn sạch sẽ trước khi bày biện lễ vật.
• Không để đồ cúng hư hỏng, ôi thiu, tránh đặt những vật không phù hợp lên bàn thờ.
• Người tham gia cúng nên rửa tay sạch sẽ, hạn chế tiếp xúc với đồ cúng nếu tay dính bẩn hoặc có mùi nặng.

Bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ tại sao phải cúng ông bà ngày Tết. Đây là dịp để con cháu bày tỏ sự biết ơn, cầu mong một năm mới bình an, thuận lợi. Duy trì phong tục này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn giúp gắn kết tình cảm gia đình, tạo nên những giá trị văn hóa sâu sắc qua từng thế hệ.