Mỗi dịp Tết đến, gia đình Việt Nam lại tất bật chuẩn bị mâm cỗ cúng đầy đủ. Nhưng bạn có biết tại sao lại chọn những lễ vật đó? Mỗi món ăn, mỗi vật phẩm trên mâm cúng đều mang một ý nghĩa riêng, thể hiện sự thành kính và mong ước về một năm mới an lành, hạnh phúc. Bài viết này Co.op Online sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ý nghĩa của các lễ vật trong mâm cúng Tết.

Ý nghĩa của mâm cơm cúng ngày Tết

Vào đêm giao thừa và ngày mùng 1 Tết, gia đình thường chuẩn bị mâm cơm tươm tất để dâng lên tổ tiên và thần Phật. Đây là nét đẹp truyền thống gắn bó với văn hóa Việt Nam, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Theo phong thủy, việc cúng mâm cơm ngày Tết không chỉ thể hiện lòng thành kính mà còn chứa đựng niềm tin tâm linh.

Mâm cơm ngày 30 Tết mang ý nghĩa tiễn biệt năm cũ và mời tổ tiên, thần Phật về sum họp. Còn mâm cơm mùng 1 Tết là lời mời tổ tiên đón năm mới cùng gia đình. Vì vậy, các món ăn được chọn lựa kỹ lưỡng và trình bày chu đáo để bày tỏ lòng biết ơn và sự kính trọng. Ngoài ra, việc dâng cơm cúng tổ tiên còn là lời cầu mong cho một năm mới bình an, may mắn và thịnh vượng. Do đó, mâm cơm thường được đặt trên bàn thờ, bên cạnh mâm ngũ quả, hoa tươi và hương thơm. Một điều quan trọng cần lưu ý là bàn thờ phải được vệ sinh sạch sẽ, gọn gàng để thể hiện sự tôn nghiêm và kính trọng.

Giải mã ý nghĩa của các lễ vật trong mâm cúng Tết

Mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả ngày Tết có nguồn gốc từ lễ Vu Lan trong đạo Phật, dựa trên kinh Ullambana Sutra, với hình ảnh năm loại trái cây tượng trưng cho “Ngũ thiện căn”: tin căn (niềm tin), tấn căn (ý chí mạnh mẽ), niệm căn (trí nhớ tốt), định căn (tâm tĩnh lặng) và huệ căn (sự sáng suốt). Theo PGS.TS Nguyễn Huy Thiệu, mâm ngũ quả đại diện cho ngũ hành và sự gắn kết với sinh mệnh của mỗi người. Số 5 còn mang ý nghĩa sinh sôi, phát triển. Với người Việt, mâm ngũ quả thể hiện mong muốn “ngũ phúc lâm môn”: phú quý (giàu sang), trường thọ (sống lâu), khang ninh (an lành), hảo đức (lương thiện) và thiện chung (may mắn).

Gà luộc

Gà luộc là một món ăn yêu thích của nhiều người, đặc biệt là với người dân miền Bắc. Đây là món ăn thường xuyên xuất hiện trong các dịp lễ, ngày rằm và tất nhiên không thể thiếu trên mâm cỗ Tết. Vào những ngày này, người ta thường luộc gà nguyên con và xem bói vận mệnh qua chân gà. Khi thưởng thức, thịt gà kết hợp với lá chanh và muối tiêu mang lại hương vị đặc trưng, khó nhầm lẫn.

Giò chả

Giò luôn chiếm một vị trí quan trọng trong mâm cỗ ngày Tết, trở thành món ăn không thể thiếu. Với ý nghĩa tượng trưng cho sự ấm cúng trong gia đình và may mắn, phúc lộc ngập tràn, giò là phần không thể thiếu trong ẩm thực Việt. Một miếng chả giò chấm với nước mắm, ăn kèm dưa hành, thực sự là một sự kết hợp tuyệt vời.

Xôi

Trong văn hóa Việt Nam, màu đỏ được coi là biểu tượng của sự may mắn và thịnh vượng. Chính vì vậy, vào dịp Tết Nguyên Đán, sắc đỏ luôn xuất hiện rực rỡ trong mọi không gian, từ trang trí, trang phục đến các món ăn truyền thống. Món xôi gấc, với màu đỏ tươi sáng tự nhiên, không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết, mang ý nghĩa cầu chúc một năm mới tràn đầy may mắn, tài lộc và bình an cho gia đình.

Canh bóng thả

Canh bóng thả (hay còn gọi là canh bóng bì) là một món ăn quen thuộc trong các bữa cỗ của ẩm thực truyền thống Việt Nam. Trong mâm cỗ Tết, thường sẽ có từ một đến hai loại canh, trong đó không thể thiếu canh bóng và canh măng miến. Món canh bóng mang vị ngọt dịu của nước luộc gà, nước xương, tôm nõn và mọc nấm hương. Đây là một món ăn nhẹ nhàng, thanh thoát với các loại rau như bông cải xanh, súp lơ, cà rốt, nấm hương và đậu Hà Lan, mang đến cảm giác vừa ấm áp, dễ chịu với độ giòn sần sật của bóng bì và sự thanh mát từ các loại rau củ.

Thịt kho tàu

Thịt kho tàu, hay còn gọi là thịt kho hột vịt ở miền Nam, là món ăn quen thuộc trong các bữa cơm gia đình Việt. Món ăn này không chỉ mang hương vị đặc trưng mà còn chứa đựng ý nghĩa sâu sắc, tượng trưng cho sự đoàn viên, hạnh phúc và ấm no của gia đình. Trong dịp Tết, hột vịt thường được giữ nguyên quả, không cắt ra, với mong muốn năm mới sẽ trọn vẹn và đầy đủ cho gia đình.

Thịt đông

Trong dịp Tết, nếu các gia đình ở miền Nam thường ưa chuộng món thịt kho tàu, thì tại miền Bắc, món thịt đông lại được ưa thích hơn. Sự khác biệt này có thể giải thích phần nào do điều kiện khí hậu của hai miền. Vào mùa xuân, khí hậu miền Bắc thường lạnh, rất thích hợp để chế biến món thịt đông. Món ăn này không chỉ giữ được lâu mà còn có hương vị thơm ngon, mềm mại như thạch. Miếng thịt trong suốt như thạch mang ý nghĩa của sự bình an. Bên cạnh đó, sự kết hợp hòa quyện giữa các nguyên liệu trong món thịt đông cũng mang thông điệp chúc phúc, cầu may mắn cho năm mới.

Bánh chưng

Bánh chưng là món ăn truyền thống không thể thiếu trong dịp Tết Nguyên Đán. Với hình dáng vuông vức và chất liệu từ gạo nếp, thịt lợn, và đậu xanh, bánh chưng tượng trưng cho sự hòa quyện giữa đất và trời. Đây không chỉ là món ăn mà còn là linh hồn của mâm cơm Tết, mang đậm hương vị đặc trưng của người Việt. Bánh chưng xanh trong mỗi món quà Tết luôn gắn liền với lời chúc cho một năm mới đầy đủ, thịnh vượng và may mắn.

Bánh tét

Bánh tét là món ăn Tết đặc trưng của miền Nam, có hình dạng ống dài, gói bằng lá chuối. Bánh tét mặn gồm gạo nếp, đậu xanh, thịt heo. Bánh tét chay thường có nhân chuối, đậu đỏ, đậu xanh. Người miền Nam làm bánh tét chay để cúng tổ tiên, còn bánh tét mặn dùng trong bữa ăn Tết, ăn kèm với củ kiệu muối, dưa món và thịt kho.

Củ kiệu

Theo truyền thống dân gian, câu ca dao “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ/ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” phản ánh không khí Tết rộn ràng, đậm đà bản sắc văn hóa. Dưa hành, hành muối hay củ kiệu muối là món ăn phụ giản dị nhưng luôn có mặt trong các mâm cỗ ngày Tết. Với hương vị giòn, chua ngọt, món ăn này là sự kết hợp tuyệt vời khi ăn kèm với các món như thịt đông, bánh chưng, giúp giảm bớt cảm giác ngấy.

Nem rán

Nem, hay còn gọi là chả giò theo cách gọi của người miền Nam, là một món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết. Món ăn này được chế biến từ sự kết hợp hài hòa của nhiều nguyên liệu như thịt heo, hành tây, mộc nhĩ, miến, trứng, cà rốt, giá đỗ, và hạt tiêu. Các nguyên liệu này được cuốn trong lớp bánh tráng mỏng, sau đó chiên giòn vàng ruộm. Nem thường được ăn kèm với nước chấm chua ngọt và rau sống để cân bằng hương vị. Tùy theo sở thích và đặc trưng vùng miền, nhân nem có thể thêm tôm, hải sản, hoặc các gia vị đặc trưng khác để tăng phần phong phú.

Rượu, trà

Rượu là một lễ vật không thể thiếu trong mâm cúng Tết, tượng trưng cho sự tinh khiết và lòng thành kính. Người Việt xưa quan niệm rằng hương rượu thơm nồng giúp mời gọi tổ tiên về đoàn tụ với con cháu. Ngoài ra, rượu còn được xem như một chất dẫn truyền, mang ý nghĩa kết nối giữa thế giới thực tại và tâm linh.

Trà trong mâm cúng biểu thị sự thanh cao, nhã nhặn và lòng kính trọng đối với tổ tiên. Mỗi chén trà nhỏ là biểu tượng của sự tinh tế, thuần khiết và chân thành. Việc dùng trà để cúng còn mang ý nghĩa cầu mong cho một năm mới bình yên, an lành và thanh tịnh.

Tiền vàng (vàng mã)

Tiền vàng, hay vàng mã, là biểu tượng của sự đủ đầy, phồn thịnh và phát đạt. Người Việt tin rằng việc dâng cúng tiền vàng không chỉ giúp tổ tiên “sử dụng” ở thế giới bên kia mà còn mang lại phước lành, tài lộc cho gia đình. Đốt vàng mã trong ngày Tết còn thể hiện lòng hiếu thảo, mong muốn chu đáo với tổ tiên và các vị thần linh.

Tóm lại, mỗi món ăn, quả trái đều là lời cầu chúc tốt đẹp gửi đến tổ tiên và mong muốn một năm mới bình an, hạnh phúc. Việc hiểu rõ ý nghĩa của các lễ vật trong mâm cúng Tết không chỉ giúp chúng ta chuẩn bị mâm cúng chu đáo mà còn góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Hãy cùng nhau lan tỏa thông điệp ý nghĩa này để mỗi dịp Tết đến, xuân về, gia đình chúng ta đều được sum họp, ấm cúng bên mâm cơm ngày Tết.